Κελαγ'δά ο παλιοπέτερνας;

Στη Λήμνο το λέγαμε παλιοπέτερνα. Ένα μικρό πουλάκι στο μέγεθος περίπου του σπουργίτη, που σε πρώτη εντύπωση φαίνεται ασπρόμαυρο. Είναι πιο νευρικό και πιο χαριτωμένο από τον σπουργίτη και έχει ένα χοροπηδηχτό στυλ. Σπανίως το βλέπαμε σε κατοικημένες περιοχές, αφού σύχναζε στην ύπαιθρο, στις μάντρες, σε βραχώδεις περιοχές, σε χαλάσματα. Τη φωλιά του την έκανε μέσα σε ανοίγματα από βράχους, σε ξεροτρόχαλα ντουβάρια, σε σωρούς από πέτρες, εξ ου και το όνομά του «παλιοπέτερνας», αυτός δηλαδή που σχετίζεται με παλιόπετρες. Όταν είμαστε παιδιά - διαβολόπαιδα, ψάχναμε τη φωλιά του, την "παλιοπετερνιά" σε χαλάσματα και παίρναμε τους νεοσσούς του, για να τους «παίξουμε», τα λεγόμενα «παλιοπετερνούδια». Υπάρχει βαθιά η εντύπωση ότι δεν κελαηδά, αφού υπάρχει και σχετική φράση. Αν κάποιος ακούσει κάποια υπερβολή, λέει: «Κελαγ’δά ο παλιοπέτερνας;». Παλιοπέτερνα λένε κοροϊδευτικά και τον γρήγορο, αδύνατο και νευρώδη άνθρωπο, αυτόν που βαδίζει κάπως χοροπηδηχτά. Υπάρχει η φράση: «Χοροπδά σα ντον παλιοπέτερνα». Επίσης θεωρείται ένα σύμβολο της ερήμωσης και της εγκατάλειψης, όπως η κουκουβάγια. Αν θέλουν να πουν ότι ένα μέρος ερήμωσε, λένε: «Ούτε κουκβάγιες και παλιοπέτερνες δε διαλάζνε».
Πριν λίγο καιρό βρέθηκα στη Λήμνο. Με μεγάλη μου έκπληξη είδα ότι η γειτονιά είχε γεμίσει από παλιοπέτερνες. Ένα ζευγάρι μάλιστα είχε φωλιάσει στα κεραμίδια του πατρικού μου σπιτιού. Ο ένας επώαζε τα αυγά του και ο άλλος ήταν σαν ακοίμητος φρουρός, πετούσε γύρω από το σπίτι, πάντα ανήσυχος, εξεταστικός, χοροπηδηχτός. Και δεν θα το πιστέψετε, κελαηδούσε. Ένα απλό αλλά σε τρεις φάσεις τσίριγμα, το τρίτο πιο δυνατό από τα άλλα δύο. Έβγαλα μερικές φωτογραφίες. Στην παραλία των ρηχών νερών που καθίσαμε για ένα καφέ, νάτοι πάλι οι παλιοπέτερνες στην αμουδιά. Αυτό το πουλί το ξέραμε παλιότερα κυρίως σαν ενδημικό και σε μικρούς πληθυσμούς. Τώρα φαίνεται ότι με την κλιματική αλλαγή πολλά πουλιά έρχονται ως αποδημητικά και φωλιάζουν την περίοδο της άνοιξης και του καλοκαιριού σε διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Ποιος είναι ο παλιοπέτερνας της Λήμνου; Σε άλλα μέρη τον λένε «ο ασπρόκωλος» ή «η ασπροκώλα». Το επίσημο όνομά του είναι το εντυπωσιακό "οινάνθη η ισπανική" (oenanthe hispanica).
Σταχυολόγησα από το ιντερνέτ.
Τα μικρόπουλα αυτά αγαπούν τις πέτρες, τα βράχια, τους ξεροτόπους. Τον Απρίλη εμφανίζονται οι ασπροκώλες, κομψές και λυγερές πάνω σε μια πέτρα. Στέκουν «κόκκαλο» για μερικά δευτερόλεπτα, ύστερα κάνουν ένα τίναγμα του σώματος επιτόπου και με έντονο βλέμμα κοιτούν ανήσυχες όταν τις πλησιάσουμε.
Αν πάμε κοντά τους και νιώσουν ότι απειλούνται, τότε φτεροκοπούν δυναμικά και απομακρύνονται προς άλλη, πιο μακρινή , πέτρα. Φεγγίζει τότε έντονα η κατάλευκη βάση της ουράς της, δημιουργόντας έντονη χρωματική αντίθεση που τραβάει την προσοχή μας. Γι’ αυτό τις ονόμασαν ασπροκώλες.
Στις πετρώδεις στέπες της υποσαχάριας Αφρικής, οι ασπροκώλες φτάνουν τον Σεπτέμβρη. Μένουν εκεί όλο τον χειμώνα και τον Απρίλη επιστρέφουν στον τόπο όπου γεννήθηκαν. Δηλαδή σε ξηρές και βραχώδεις παράκτιες και ημιορεινές περιοχές γύρω από την Μεσόγειο. Τα αρσενικά φθάνουν πρώτα. Τότε αμέσως επιλέγουν επικράτεια. Δηλαδή κατάλληλη για το είδος έκταση, ικανή να διασφαλίσει την απαιτούμενη ποσότητα τροφής για το φώλιασμα και την ανατροφή των νεοσσών. Για την υποστήριξη των χωραφιών τους, τα αρσενικά κελαηδούν συχνά την ημέρα, από βράχο ή καθώς πετούν επιδεικτικά. Τα θηλυκά έρχονται αργότερα. Έχουν πιο μουντό φτέρωμα, χτίζουν φωλιά σε τρύπες και κοιλότητες βράχων και μεγαλώνουν 4-5 νεοσσούς ανά φωλιά τον Ιούνιο. Οι ασπροκώλες τρώνε έντομα που συλλέγουν στο έδαφος και μερικές φορές και στον αέρα.
Η ασπροκώλα συναντάται σε δύο μορφές: 1) Με μαύρο λαιμό 2) Με ανοιχτόχρωμο λαιμό. Και στις δύο μορφές της έχει μαύρα φτερά, ανοιχτόχρωμο κάτω μέρος σώματος και μια μακριά λευκή ουρά με μια κεντρική μαύρη λωρίδα, μαύρη κορυφή και μαύρα πλευρά. Στην μορφή με το μαύρο λαιμό όλος ο λαιμός είναι μαύρος ενώ στη μορφή με τον ανοιχτόχρωμο λαιμό μόνο τα μάγουλα είναι μαύρα. Τα θηλυκά ξεχωρίζουν από τα αρσενικά γιατί είναι καφέ με ανοιχτόχρωμη κοιλιά.