Σάββατο 27 Αυγούστου 2011

Άφκος και μλούδια

ΕΥΘΥΜΟΓΡΑΦΗΜΑ


Γράφει ο Σταύρος Τραγάρας

Γράφηκε στο λημνιακό τύπο ότι γίνεται προσπάθεια από τοπικό όμιλο και το γεωπονικό πανεπιστήμιο να αναβιώσει η καλλιέργεια τοπικών λημνιακών σπόρων, όπως είναι ο άφκος (φάβα) και ένα είδος ντομάτας, τα μλούδια. Όταν τα ανέφερα αυτά σε ένα καφενείο στην Ατσική, ένας αγρότης μου είπε: «Δλια δεν είχε ο διάβολος, έκαμνε τα παιδέλια τ’. Μπρε άθρωπε, τούτα τα μαξούλια παλιά τα βγάζαμ σε τον’, κι ουλ’ οι αγρότες γίναν μετανάστες, άμα είχαν προκοπή μαθέ, τούτεν’ θα μπαντέχαμ να μας το πούνε;». Προφανώς όμως αυτός ήταν αμόρφωτος και δεν ήξερε το συμφέρον του. Ας εξετάσουμε λοιπόν το φλέγον θέμα πιο αναλυτικά.
Άφκος λοιπόν είναι η ταπεινή φάβα, που συχνά έχει και… λάκκο μέσα. Πολλοί τον συγχέουν με το λαφύρ, το γνωστό λαθούρι, όμως δεν είναι έτσι. Ο καρπός απ’ το λαφύρι είναι λαδοπράσινος και δεν είναι στρογγυλός, αλλά πολύεδρος, ακανόνιστος. Ο καρπός του άφκου είναι στρογγυλός και σκούρος πράσινος. Τα παραγνωρισμένα αυτά όσπρια που παλιά δεν ήθελαν να τα δουν ούτε ζωγραφιστά, τώρα έχουν μεγάλη δημοτικότητα. Έχουν αφήσει δε ανεξίτηλα ίχνη στη λημνιακή γλώσσα, κυριολεκτικά και μεταφορικά
*Ούλο άφκο άφκο… Λέγεται όταν κανείς γεύεται καθημερινά το ίδιο πράγμα, όχι απαραίτητα φαγητό και όχι απαραίτητα άφκο. Λέγεται συνήθως όταν εκφράζεται η επιθυμία να «ξενοπηδήξει» κάποιος παντρεμένος, αφού σώνει και καλά βαριέται τη γυναίκα του με την καθημερινή και αποκλειστική …..χρήση της. Και βέβαια ως όσπριο έχει και τις παρενέργειές του στο γαστρεντερικό σύστημα, εξ ου και το τετράστιχο: «Άφκο να φας μα νάναι πχτος / μην έναι σα σερμπέτ / γιατί α σε πιασ’ καμιά ψιλή / σε λένε χεζαμέτ».
*Άφκος και πλακόπτα, πλακόπτα κι άφκος, βγάλαμ τον ανεθίβουλο. Άλλο λημνιακό ρητό που έδειχνε την αποστροφή προς τον άφκο.
*Εμ ο άφκος θελ’ λαδ. Ίδιας σημασίας με την πανελλήνια φράση «Τα μεταξωτά βρακιά θέλουν και πιδέξιους κώλους», που στη Λήμνο λέγεται «Τα μεταξωτά βρακιά θέλουν και πιδέξα σκέλια».
*Το λαδ έπεσε πολύ στον άφκο. Για υπερβολές. Ε δε μπειράζ.
*Τι α το κάμνε, άφκο θα χερομλίζνε μέσα; Απορία για…αχρησιμοποίητο αιδοίο.
*Θα χερομλίσ’ άφκο. Για γυναίκα με μεγάλο…ποπό.
*Αλωνίζ αφκιές. Για εργασία μη ανταποδοτική.
*Αφκιές καυκιές. Ανόητες καυχησιολογίες.
*Άφκος χωρίς κρομύδ, γάμος χωρίς διολί. Οι άθλιοι βωμολόχοι Λημνοί λένε και το παρεμφερές: «μνι χωρίς τσουτσλή, γάμος χωρίς δγιολί».
*Άφκος καβουρμάς. Άφκος με το λάδι μέσα στο καζάνι κι όχι μέσα στο πιάτο στο τέλος. Αυτό βέβαια γινόταν για οικονομία αφού το λάδι ήταν λιγοστό.
*Άφκος με ξύβραζμα. Δηλαδή με σύβραση, που πάει να πει, τηγανίζετε λίγο κρεμύδι και σκόρδο και περιχύνετε τον άφκο.
*Άφκος κι λαφύρ. Συνδυασμός αχτύπητος. Σας το συνιστώ και ως γιατρός, αν έχετε δυσκοιλιότητα. Δέκα κουταλιές άφκο κάθε μεσημέρι. Προσέξτε, δέκα κουταλιές, όχι ένα χαρανί. Άντε να κάνω και το χατήρι του κυρ Κώστα, που είναι σοβαρός κύριος και δεν λέει κακά λόγια, και μου είπε: «Γιατρέ μ’, αντί να γραφτς αυτές τς βρωμολογίες, θα έκαμνες κατά τη γνώμη μ’ καλύτερα να έγραφες γιατρικά πράματα».
*Ο άφκος κι το λαφύρ κάμνε καλό μόνε στο μπόρδο. Αηδίες λημνιές. Αλλά θα σας το σαβουρντήξω το τραγδέλ’: «Άφκος άφκος και λαφύρ / για να βγεις στο παναθύρ / και ν’ αρχίσεις να βροντάς / μπάρεμ θα κοιλοπονάς. / Να βροντές να αστραπές / να και δυνατές πορδιές / τρέξτε μέσα χωριανοί / και θα πιασ’ βροχή τρανή. / Άφκος άφκος και λαφύρ / και σουρντί μες το σαθήρ / τι βροχή που ούλο βδιαζ / το λαφύρ μας βαροζγιάζ».
*Έναι μόνε για το αφκάλευρο το πρασνωπό. Το λένε για κάποιον άχρηστο. Τι είναι το αφκάλευρο ή αφκαλεύερ; Όταν χειρομύλιζαν τον άφκο, εκτός απ’ το χοντροκομένο προϊόν, που ήταν αυτό που χρησιμοποιούσαν για μαγείρεμα, εδημιουργείτο και μια λεπτή σκόνη, το αφκάλευρο, το οποίο οι καλές νοικοκυρές το μάζευαν κι αυτό και το μαγείρευαν ξεχωριστά. Αυτό είχε μια κάπως πρασινωπή χροιά, σε αντίθεση με την χοντροκομμένη φάβα που ήταν κατακίτρινη.
Τα παραείπαμε για τον άφκο και δεν προλαβαίνουμε για τα μλούδια. Μόνο δυο κουβέντες. Οι Λημνοί τα λένε «μλούδια», ή «μλάτες ντομάτες», από το μήλο, παρ’ όλο που το σχήμα τους μοιάζει με αχλάδι. Δεν είναι τα λεγόμενα «ντοματίνια Σαντορίνης», που στη Λήμνο τα έλεγαν «αγριγιοντοματούδια» και τα ξεπάτωναν αν τα έβλεπαν μέσα στο χωράφι. Τα «μλούδια» στη Λήμνο τα λένε και «σκατοντοματούδια», γιατί για ένα λόγο που αγνοώ, αυτά φύτρωναν πάνω στην κοπριά, που συνήθως ανακουφίζονταν οι πρόγονοί μας ελλείψει αποχωρητηρίων. Όπως κι αν λέγονταν, έκαναν πολύ καλή σάλτσα, αλλά και γλυκό, ιδίως αν είχε και αμύγδαλο μέσα. Ας ψάξουν λοιπόν όσοι θέλουν να βρουν το σπόρο που χάθηκε, πάνω στις κοπριές, ίσως να έχουν τύχη. Αν τα κάνουν γλυκό και τους πει ο μουσαφίρης, τι ωραίο γλυκό, προσοχή, μήπως παρασυρμένοι από το άρθρο, πουν: «Ω ναι, είναι από σκατοντοματούδια». Ευτυχείτε.


Παρασκευή 12 Αυγούστου 2011

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ 1941-1944 (Βιβλιοπαρουσίαση)



Συγγραφέας: Αριστείδης Τσοτρούδης

Γράφει ο Σταύρος Τραγάρας


Αγαπητοί φίλοι που παρευρίσκεσθε απόψε εδώ

Θέλω να ευχαριστήσω το συγγραφέα Αριστείδη Τσοτρούδη για την τιμή που μου έκανε να με επιλέξει ως ομιλητή στην παρουσίαση του βιβλίου του «Η Γερμανική κατοχή της Λήμνου 1941 – 1944». Ένα έργο, που ομολογώ εκ προοιμίου, με συγκίνησε όσο λίγα έργα με έχουν συγκινήσει. Οφείλω να ομολογήσω επίσης ότι με διακατέχει δέος, βλέποντας στο ακροατήριο, συγγενείς ανθρώπων που πρωταγωνίστησαν στην αντίσταση κατά των Γερμανών, αλλά και ανθρώπους που οι ίδιοι συμμετείχαν σ’ αυτή την αντίσταση.
Η περίοδος της Γερμανικής κατοχής της Λήμνου είναι άγνωστη στις νεότερες γενιές, αλλά και οι άνθρωποι που έζησαν την εποχή εκείνη, μόνο αποσπασματικά και εξ ακοής γνωρίζουν ελάχιστα από τα γεγονότα.
Ο συγγραφέας Αριστείδης Τσοτρούδης, μια πολυσύνθετη και δραστήρια παρουσία στα γράμματα εξέδωσε το νέο του βιβλίο στο αποκορύφωμα της πνευματικής ωριμότητάς του. Ως δεινός ερευνητής, εργάσθηκε σκληρά για χρόνια συλλέγοντας πρωτογενές υλικό, από τις ίδιες τις διηγήσεις των πρωταγωνιστών, προσπαθώντας σαν επιμελής ιστορικός να συνθέσει το παζλ της ζωής των προγόνων μας, αλλά και των δυναστών τους σε μια από τις πιο σκοτεινές και ερεβώδεις περιόδους της ιστορίας μας. Αμέτρητα τα ταξίδια του τα τελευταία δέκα έτη στη Λήμνο, σε όλα τα χωριά της, για να βρει και να μιλήσει με τους ανθρώπους που είχαν ζήσει τα γεγονότα, με τους απογόνους τους ή συγγενείς τους. Ταξίδεψε αρκετές φορές στη Γερμανία, ψάχνοντας σε γερμανικά αρχεία και ντοκουμέντα. Διάβασε ιστορικά βιβλία, βυθίστηκε σε φακέλους και σε προσωπικά αρχεία. Αναζήτησε και βρήκε φωτογραφίες από γερμανικές πηγές, φωτογραφίες που είχαν τραβήξει οι ίδιοι οι Ναζί στη Λήμνο.
Ο συγγραφέας καταπιάστηκε με ένα θέμα δύσκολο και ακανθώδες λόγω και του εμφυλίου διχασμού που ακολούθησε την κατοχή. Έπρεπε να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός, για να μην οξυνθούν πάθη του παρελθόντος. Και τα κατάφερε μια χαρά, δείχνοντας το θάρρος ενός παράτολμου ιστορικού, την έκσταση ενός πιονέρου και τη σύνεση ενός σοφού. Και μια πολιτική ανεξιθρησκεία θαυμαστή. Το κλειδί ένα: Η πάσα αλήθεια. Ο συγγραφέας κυριολεκτικά πρόλαβε στο παρά πέντε, αφού ο χρόνος ζωής των ανθρώπων, δυστυχώς είναι πεπερασμένος. Πρόλαβε ζωντανούς τους περισσότερους πρωταγωνιστές της αντίστασης κατά των κατακτητών. Μιας αντίστασης που είχε ποικίλες μορφές. Διαβάζοντας το βιβλίο, ο αναγνώστης διαπιστώνει έκπληκτος ένα άγνωστο κόσμο να ανοίγεται μπρος στα μάτια του. Ένα κόσμο που θα χανόταν οριστικά αν ο συγγραφέας δεν προλάβαινε να τον απαθανατίσει. Ο βιωματικός λόγος των πρωταγωνιστών προκαλεί ρίγη με το γυμνό ρεαλισμό του. Κείμενα απαστράπτοντα, γενναία, καθρέφτες πεντακάθαροι μιας εποχής ηρωικής όσο και ζοφερής.
Αυτό το βιβλίο είναι ένας θησαυρός πληροφοριών. Ο συγγραφέας αποκαλύπτει σαν ένας μάγος μπροστά στα έκπληκτα όμματά μας γεγονότα που ήταν άγνωστα και αόρατα.
Πρώτα – πρώτα η σαδιστική, ρατσιστική, αντιανθρώπινη και κτηνώδης συμπεριφορά των κατακτητών σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας. Αντί καλημέρας η κλωτσιά, αντί ενός λόγου, ο γρόνθος. Χωρίς καμιά αιτία.
Η υποχρεωτική αναγκαστική εργασία στα διάφορα έργα των Γερμανών, λιμάνια, ορύγματα, γαλαρίες, αποθήκες, οχυρωματικά έργα, πυροβολεία, οικήματα, έναντι ενός πινακίου λιτού φαγητού και μερικών γερμανικών πληθωριστικών χρημάτων χωρίς καμιά αξία.
Ο καθημερινός τρόμος και ο κίνδυνος εκτέλεσης για το παραμικρό.
Η διαβόητη Γκεστάπο με το αυτοκίνητό της που διέτρεχε τα χωριά με συγκεκριμένο διερμηνέα συνεργάτη, ανακρίνοντας, δέρνοντας, τρομοκρατώντας, συλλαμβάνοντας και εκτελώντας κατά το δοκούν.
Η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση του λιμενάρχη Αρβανιτάκη, η σύλληψή του, τα βασανιστήρια, η βάρβαρη εκτέλεσή του διά στραγγαλισμού και το πέταγμα του άψυχου σώματος μέσα στο δρόμο.
Λεπτομέρειες από την ίδρυση του ΕΑΜ Λήμνου, από τους δασκάλους Βασδέκη, Βελιαρούτη, Ανδριώτη.
Η εκτέλεση του Κώστα Ανδριώτη και Βασίλη Φανούδη, για αντιγερμανική προπαγάνδα.
Η εκτέλεση του Αριστείδη Τριαντάφλαρου, Γιώργου Κουσκούση, Σαράντου Μπορμπόλια, Γιώργου Φουσκούδη για κατοχή εκρηκτικών και όπλων. Εκτός από το Γιώργο Κουσκούση, άλλα δύο αδέρφια του σκοτώθηκαν από έκρηξη νάρκης.
Η εκτέλεση άλλων πολυάριθμων πατριωτών, που δεν είναι δυνατόν να αναφερθούν στα πλαίσια μιας παρουσίασης βιβλίου.
Η παντελής έλλειψη σεβασμού προς τα σώματα των εκτελεσμένων, που τα πόντιζαν ανοιχτά στη θάλασσα αφού τα έβαζαν μέσα σε σάκους με πέτρες, ώστε να μην υπάρξουν μνήματα.
Η καταδίκη σε πολυετείς φυλακίσεις ή ισόβια, ή μεταφορά σε στρατόπεδα συγκέντρωσης πλήθους Λημνίων.
Η δράση του θρυλικού Ιερού Λόχου, υπό τον Χριστόδουλο Τσιγάντε, η συμβολή του στην απελευθέρωση της Λήμνου, λεπτομέρειες από την ηρωική του δράση στην απελευθέρωση των νησιών Λέρου και Σάμου το Σεπτέμβριο του 43, έστω για λίγο.
Η οργάνωση του ΕΑΜ, τα δίκτυά της σε όλη τη Λήμνο, η τεράστια προσφορά της σε συλλογή και αποστολή πληροφοριών για τις γερμανικές δυνάμεις προς στους συμμάχους, η απόκρυψη και φυγάδευση Άγγλων , Ελλήνων πατριωτών, αλλά και αντιναζιστών Γερμανών.
Ο οδοντίατρος Νούλας, ευπατρίδης, γαλλομαθής, πανέξυπνος, πράος, με ευρύτητα πνεύματος, αρχηγός του ΕΑΜ, αλλά και ο αδιαμφισβήτητος αρχηγός, ιθύνων νους και οργανωτής όλου του αγώνα, ο μέγας πρωταγωνιστής, αποδεκτός από όλους, συνεργαζόμενος με το Αγγλικό αρχηγείο Σμύρνης, τον Ιερό Λόχο, τον Ελληνικό Στρατό, κινούμενος σε όλη τη Λήμνο, παρέχοντας κατά περίσταση, φιλοξενία, απόκρυψη, προστασία, οργάνωση, πληροφορίες, διαφυγή, διαμεσολάβηση, και εποπτεύοντας τους ασυρμάτους που δρούσαν στη Λήμνο.
Οι τρεις, ανεξάρτητες μεταξύ τους ομάδες των στρατιωτικών κατασκόπων, που χειρίζονταν τους ασυρμάτους, υπό τους Παλιατσάρα, Μπόικο, Πατεράκη, με ολόκληρο υποστηρικτικό δίκτυο από ασυρματιστές, συνδέσμους, αγγελιοφόρους, ντόπιους Λημνιούς, που με άμεσο κίνδυνο εκτέλεσης προσέφεραν αγόγγυστα και με προθυμία τις υπηρεσίες τους. Στις πληροφορίες που μετέφεραν στα συμμαχικά υποβρύχια με τους ασυρμάτους, οφείλεται η βύθιση δεκάδων γερμανικών σκαφών έξω από τη Λήμνο. Τα κείμενα των τριών ατρόμητων αυτών στρατιωτικών είναι ένας ύμνος για το ήθος και την παλικαριά των Λημνίων.
Περιγραφές που σε αφήνουν άφωνο. Καταστάσεις θαρρείς εξωπραγματικές. Η περιγραφή ενός γάμου, το μεθύσι των συνδαιτυμόνων και ενός γερμανού που βρέθηκε εκεί, η κλοπή γερμανικών πολεμοφοδίων σε συνεργασία με το μεθυσμένο Γερμανό, η αγωνιώδης διαμεσολάβηση του Παναγιώτη Κότσαλη για να γλυτώσει την καταστροφή, θυμίζουν τις ηρωικές αλλά και κωμικοτραγικές σκηνές της ταινίας του Κουστουρίτσα, «Αντεργκράουντ».
Και ονόματα, πλήθος ονόματα, ονόματα Λημνιακά, γνώριμα, το καθένα συνδεόμενο με κάποια παράτολμη πράξη αντίστασης, με κάποια θυσία. Αδύνατον να αναφερθούν όλα, θα θέλαμε ώρες. Σχεδόν κάθε Λημνιά οικογένεια έχει να αναφέρει μια πράξη αντίστασης, έστω και μικρή, αν και αυτές οι μικρές, τιμωρούνταν με εκτέλεση. Από το να κλέβουν τρόφιμα, να σπάνε τα εργαλεία στις αγγαρείες, να χύνουν τη βενζίνη από τις μοτοσυκλέτες, να ξηλώνουν καλώδια, κλπ.
Η αναγκαστική φορολόγηση του πληθυσμού, από ορισμένη ποσότητα για κάθε χωριό σε αυγά, κοτόπουλα, γάλα, αρνιά, σιτηρά, μαλλί, κλπ, που ορισμένες φορές λάβαινε τη μορφή κανονικής ληστείας.
Το ιδρυθέν υπό των Γερμανών «Νοσοκομείον Αφροδισίων Νοσημάτων», με ορισθέντα υπεύθυνο τον σχολίατρο Παναγιώτη Γκίκα, με αρμοδιότητα τη διάγνωση και θεραπεία αφροδισίων νόσων των ιερόδουλων που είχαν οι Γερμανοί για τις υπηρεσίες του στρατού, μέσα από τη γλαφυρή πένα του ψυχίατρου Παύλου Γκίκα, είναι κάτι που ελάχιστοι το γνώριζαν.
Η περιπετειώδης φόρτιση των μπαταριών των παράνομων ασυρμάτων στην «Ηλεκτρική» του Ντόντου, κάτω από τη μύτη των Γερμανών.
Οι καπετάνιοι του αγώνα, όπως ο Χρήστος Κιτίνας που με τα καΐκια τους, μετέφεραν από Εγγλέζους, αντάρτες και κατασκόπους, μέχρι υλικά, όπλα, ασυρμάτους, μηνύματα, κλπ.
Η προσπάθεια του Νούλα να πείσει τους Εβραίους της Λήμνου να φύγουν για να σωθούν, τους είχαν και έτοιμο υποβρύχιο, η άρνησή τους πλην μιας οικογένειας, η μεταφορά τους σε στρατόπεδα εξόντωσης όπου φονεύθηκαν σχεδόν όλοι.
Το «τάγμα τιμωρίας 999» των Γερμανών, που απαρτίζονταν από αντιναζιστές Γερμανούς και οι επαφές των αντιστασιακών οργανώσεων Λήμνου με στρατιώτες αυτού του τάγματος.
Τα γεγονότα της απελευθέρωσης της Λήμνου, η δράση του ιερού λόχου και του ΕΑΜ, ο θάνατος του υπολοχαγού Δημουλά, ο θάνατος οχτώ παλικαριών από την Ατσική, από παγιδευμένη νάρκη. Και άλλα πολλά.
Το βιβλίο κοσμείται με πλήθος φωτογραφιών που προέρχονται από γερμανικά αρχεία. Και ενώ οι φωτογραφίες αυτές αποτελούν τεκμήρια ιστορικής μνήμης, ταυτόχρονα αποκαλύπτουν την αφόρητη μοναξιά των Γερμανών. Πουθενά δεν συμμετέχουν οι Λήμνιοι. Η πλήρης περιφρόνηση προς τον κατακτητή απεικονίζεται και μέσα από τις φωτογραφίες.
Αυτό το βιβλίο έλειπε από τη Λήμνο. Αυτό το βιβλίο είναι μια απόδοση τιμής σ’ αυτούς που τα θυσίασαν όλα για την ελευθερία. Ο συγγραφέας άκουσε το παράπονο και τη φωνή των νεκρών, των εκτελεσθέντων, των πνιγμένων, των στραγγαλισμένων, των κομματιασμένων από νάρκες, των αγρίως βασανισμένων, των εξαφανισμένων, των φυλακισμένων σε φυλακές και στρατόπεδα εξόντωσης, των τραυματιών πολεμιστών, των αναπήρων, των απορφανισθέντων συγγενών.
Με το βιβλίο αυτό επέρχεται η δικαίωσή τους. Ο συγγραφέας τους ανασύρει στον ήλιο και τους προσφέρει τα μαγικά ψηφία για να διεκδικήσουν την αιωνιότητα. Το βιβλίο φέρνει την καταλλαγή και την ηρεμία σε ψυχές και πνεύματα. Και τι παράξενο, δε μυρίζει αίμα. Μυρίζει κεδρία και κερί από μέλισσες. Μυρίζει βρεγμένο χώμα μετά τη βροχή. Είναι θυμίαμα το Σαββατόβραδο, όταν ανάβει το καντηλάκι και ακούγεται ο εσπερινός.
Ας μεταφερθούμε νοερά στο κλίμα της εποχής. Απ’ τη μια η πολεμική μηχανή μιας αυτοκρατορίας που είχε υποτάξει σχεδόν τη μισή υφήλιο. Απ’ την άλλη άνθρωποι πτωχοί και πένητες, με τυραγνισμένο βίο, χωρίς μορφωτικά εφόδια, με το κράτος τους υπό κατοχή, με τους ηγέτες τους αυτοεξόριστους, χωρίς καμιά υποστήριξη από πουθενά, χωρίς κανένα αποκούμπι. Είχαν όμως λιονταρίσια καρδιά και αδάμαστο φρόνημά. Στο ζοφερό κλίμα του τρόμου οι Λήμνιοι απάντησαν με την ψυχή μιας ρωμαλέας παράδοσης αιώνων. Με τις πράξεις τους ξανατύπωσαν τη νέα «Χάρτα του Ανθρώπου», δείχνοντας σε ποιο ύψος πρέπει να στέκεται ο Άνθρωπος. Δεν παρέδωσαν την ιερή φωτιά σε ανάλγητους απελάτες. Αρνήθηκαν να γίνουν οι εκλεκτοί της Ρώμης. Κι ούτε έστεψαν σαν Γραικύλοι ολυμπιονίνη το Νέρωνα. Στη βλακώδη θεωρία της Αρίας ανωτερότητας, απάντησαν με την ανωτερότητα του αρχέγονου ήθους. Και η αντίσταση, αν εξαιρεθούν κάποια φαινόμενα δοσιλογισμού μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού, ήταν παλλαϊκή. Οι Λήμνιοι σε όποια κοινωνικοπολιτική ομάδα κι αν ανήκαν, έδωσαν ομαδικά και με αλληλεγγύη τον αγώνα τον καλό. Ψαράδες, ναυτικοί, εργάτες, ξωμάχοι, κατσίβελοι, καφετζήδες, μάγειροι, τσοπάνηδες, παπάδες, στρατιωτικοί, επιστήμονες, νοικοκυρές, ότι δουλειά κι αν έκαναν, δεν έχασαν το φάρο που φώτιζε την πορεία τους.
Λήμνιοι, αυτοί οι καλόκαρδοι και ατρόμητοι.
Λήμνιοι, αυτοί οι ήσυχοι και ξεροκέφαλοι.
Λήμνιοι, αυτοί που δεν αντάλλαξαν την ευγενή όψη και το παράστημα, με τις πληρωμένες θέσεις στο θέατρο.
Λήμνιοι, αυτοί οι διφρηλάτες των κάμπων, φύτρες του Ηφαίστου, Κάβειροι της φωτιάς, δεξίπυροι, ακαείς, Λημνιοί μουτζούρηδες.
Λήμνιοι, που κάτω από όποια επιγραφή κι αν έδρασαν, πάνω – πάνω είχαν μια και μόνο ταμπέλα: «Έλληνας πατριώτης».
Αυτοί οι ήρωες δεν είχαν καιρό για μικρούς υπολογισμούς. Είχαν μπροστά τους ολόκληρη έρημο και έπρεπε να την διασχίσουν. Όχι για να βρουν τη γη της Επαγγελίας, που αλλοίμονο γνώριζαν ότι μπορεί και να μην την βρουν ποτέ. Αυτοί οι Λήμνιοι, οι αιώνιοι οδοιπόροι, ήξεραν ότι την έρημο έτσι κι αλλιώς έπρεπε να την περάσουν, υπήρχε δεν υπήρχε Χαναάν. Όταν η απόφαση παίρνεται, όσο δύσκολη κι αν είναι, τα πράγματα γίνονται απλά. Κατά τον Αισχύλο, ο Προμηθέας δεν μας χάρισε το «αμόρωτον», δηλαδή το απέθαντο, αλλά τις τυφλές ελπίδες, για να μην βλέπουμε το θάνατο και τρομάζουμε, αλλά να συνεχίζουμε τη ζωή μας απερίσπαστοι. Οι Λήμνιοι υπερέβησαν κι αυτό ακόμη. Έβλεπαν καθαρά το θάνατο και τον προτίμησαν σαν αντίτιμο της αξιοπρέπειάς τους.
Ο συγγραφέας Αριστείδης Τσοτρούδης έβγαλε ένα σημαντικό και συγχρόνως ωραίο βιβλίο. Συνεπαρμένος από ένα πάθος ασίγαστο, έγραψε υπό το βάρος που ασκούν τα «τοπία της παιδικής ηλικίας». Το ίδιο έκανε και με το προηγούμενο βιβλίο του, «Λήμνιοι ήρωες της ελευθερίας και της Δημοκρατίας». Αυτά τα «τοπία καταγωγής» ποτέ κανείς δεν τα εγκαταλείπει μέχρι το τέλος του βίου του. Ας μη λησμονούμε ότι ο ίδιος είναι γόνος νεκρού ήρωα. Ο πατέρας του σκοτώθηκε πολεμώντας τους Γερμανούς, στις 7 Απριλίου 1941, δυο μέρες πριν τη συνθηκολόγηση, αφήνοντάς τον βρέφος, που δε γνώρισε ποτέ το γονιό του.
Ο βιωματικός του πυρήνας περιβάλλεται από «κέλυφος» διαπερατό και διάβροχο. Η πνιγηρή ατμόσφαιρα ενός φρικαλέου κόσμου γεμάτου απανθρωπιά και βαρβαρότητα, που άλλοι δεν τον παίρνουν καν χαμπάρι, φρίττει τον συγγραφέα.
Είμαι εις θέση να γνωρίζω ότι έχει βάλει σκοπό της ζωής του να καταγράψει όλη την ιστορία της Λήμνου από την αρχή του προηγούμενου αιώνα, ως σήμερα. Ταγμένος να περισώσει τη μνήμη και να καταγράψει όσα κινδυνεύουν να χαθούν. Τη μνήμη που καθαγιάζει τις ιστορικές στιγμές. Τη μνήμη, που δίνει το κλειδί για να κατανοήσουμε τη συμπαντική μας φύση. Που μας υπενθυμίζει πράγματα τόσο «πυρηνικά» της ανθρώπινης υπόστασής μας, όπως είναι η αξιοπρέπεια και η ελευθερία.
Ο Λήμνιος συγγραφέας κρατά γερά και αναμμένο το κερί της πατρικής Εστίας, και μαζεύει στάχια και αλάτι για τους φτωχούς αδελφούς του. Προσπαθεί να αφυπνίσει τους «ες λήθαργον» συβαρίτες της εποχής της μόλυνσης του κέρδους. Ταπεινός υπηρετεί την αλήθεια και το ήθος, μακριά από γαλβανισμένες στη σκοπιμότητα προθέσεις. Αυτός και οι ήρωές του μας θυμίζουν τη σκηνή στο «Θίασο» του Αγγελόπουλου, που ο θιασάρχης στημένος στον τοίχο λέει προς το γερμανικό εκτελεστικό απόσπασμα: «Εγώ ήρθα από τη θάλασσα, από την Ιωνία. Εσείς από πού ήρθατε;».
Ο συγγραφέας είναι ένας λαμπαδηφόρος, ένας φρυκτωρός, που μας ανάβει υπνόμαχες πυρές και μας ξυπνάει από τη χειμερία νάρκη μας.
Η φωνή του συγγραφέα είναι ένας ένας ύμνος γι’ αυτούς που εχλεύασαν τυράννους και πουλημένους φιλοσόφους. Και αίνει αυτή η φωνή, αυτούς που δώσανε τα πόδια τους και τα χέρια τους για να πορευτεί ξανά η ανθρωπότητα.
Καλέ μας φίλε και αδερφέ, Λήμνιε συγγραφέα και ιστορικέ Αριστείδη Τσοτρούδη, σε ευχαριστούμε για την προσφορά σου. Τη δεχόμαστε σα μεταλαβιά και ευλογία από τα χέρια σου.












Δέσποινα Ι. Δούκα, φιλόλογος
Αριστείδης Ι. Τσοτρούδης, Η Γερμανική Κατοχή της Λήμνου 1941-1944, Λήμνος 2011.
Βιβλιοπαρουσίαση


Όταν μελετάμε την ιστορία του ελληνικού έθνους σε συλλογικά επιστημονικά έργα και σχολικά εγχειρίδια, η μακροσκοπική, συνολική θεώρηση των γεγονότων δεν μας αφήνει συνήθως να ασχοληθούμε με την ιδιαίτερη μορφή που αποκτά το εθνικό γεγονός όταν διαδραματίζεται σε τοπικό επίπεδο. Η τοπική ιστορία, ωστόσο, και δη η νεότερη, με την έμφαση στη λεπτομέρεια, με την παράθεση γραπτών και προφορικών μαρτυριών των πρωταγωνιστών, των δευτεραγωνιστών, των αυτοπτών μαρτύρων και των απογόνων τους, και με τον επίπονο εντοπισμό του εποπτικού υλικού που προϋποθέτει, φωτίζει άγνωστες ή ελλιπώς γνωστές πλευρές των γεγονότων, αναδεικνύει τη συνεισφορά του εκάστοτε χώρου αναφοράς στην εθνική μοίρα, καθώς και την ιδιοσυστασία της συμπεριφοράς των ατόμων αλλά και του τοπικού πληθυσμού συνολικά, θέτει, δηλαδή, τη «σφραγίδα» της περιορισμένης κοινωνικής ομάδας στη συλλογικότητα.
Μια σημαντική περίοδο της νεότερης τοπικής ιστορίας της Λήμνου φιλοδοξεί να αναδείξει το βιβλίο του συμπατριώτη μας, οδοντιάτρου κυρίου Αριστείδη Ι.Τσοτρούδη, με τίτλο Η Γερμανική Κατοχή της Λήμνου 1941-1944, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα. Τόσο σ’ αυτό όσο και στα δύο προηγούμενα βιβλία του, με τίτλους Η μεγάλη συμφορά της Λήμνου (2008) – αναφορά στη φονική πυρκαγιά του 1939 στον κινηματογράφο της Μύρινας – και Λήμνιοι ήρωες της ελευθερίας και της δημοκρατίας… 1912-1953 (2009), ο συγγραφέας ασχολείται με κεφαλαιώδη θέματα της ιστορίας του νησιού μας, τα οποία δεν είχαν μελετηθεί αυτοτελώς έως σήμερα, γεγονός που συνιστά ουσιαστική παράμετρο του ενδιαφέροντος των εν λόγω βιβλίων, σε συνάρτηση και με την αισθητική φροντίδα που διακρίνει την εκάστοτε έκδοση.
Ο χαρακτηρισμός του συγκεκριμένου πονήματος του κ.Τσοτρούδη δεν είναι εύκολος. Δεν πρόκειται για αυστηρή επιστημονική ιστορική έκθεση των γεγονότων από τον ειδικό μελετητή ιστορικό, αλλά κυριότατα για μια εργώδη καταγραφή και πρώτη επεξεργασία ποικίλων «πηγών» από έναν «εραστή της ιστορικής μνήμης και της λαϊκής παράδοσης του τόπου» του, μια συνεισφορά στη μελλοντική συστηματική επιστημονική προσέγγιση, και σ’ αυτό το χαρακτηριστικό του οφείλει, κατά την άποψή μας, το βιβλίο τη σημασία του και, αν θέλετε, τη γοητεία του.
Η δομή του τόμου είναι ιδιάζουσα: μετά από την αρχική αφιέρωση του βιβλίου «στους Λήμνιους ήρωες», γεγονός που το συνδέει διακειμενικά με το προηγούμενο, ομότιτλο βιβλίο του συγγραφέα, παρατίθεται ως motto το γνωστό απόσπασμα από την Ιστορία του Ηροδότου σχετικά με την ανατροπή της φυσικής τάξης της ζωής που επιφέρει ο πόλεμος, εύγλωττη μαρτυρία της επιρροής του εν λόγω φαινομένου και στην προσωπική ζωή του συγγραφέα, γιου του επιλοχία του 22ου Συντάγματος πεζικού Ιωάννη Τσοτρούδη, Λημνίου πεσόντος στο μέτωπο του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Ακολουθεί πίνακας ευχαριστιών προς όσους συνέβαλαν με την προφορική τους μαρτυρία ή/και με την προσφορά εποπτικού και αρχειακού υλικού στη δημιουργία του βιβλίου. Ο πίνακας περιεχομένων προτάσσεται των κειμένων και ουσιαστικά «επαναλαμβάνεται» στην οδηγητική ενότητα «Ανακεφαλαίωση», η οποία ακολουθεί μετά από τη σύντομη «Εισαγωγή», όπου ο συγγραφέας εκθέτει το ιστορικό του εγχειρήματός του, τη μεθοδολογία και τη σκοποθεσία του.
Το βιβλίο διακρίνεται σε επτά μέρη. Ιδιάζον χαρακτηριστικό ορισμένων από αυτά είναι το οργανωτικό σχήμα της ύλης: προηγείται εκτενής, συνήθως, μακροσκοπική αναφορά στα γεγονότα και τους πρωταγωνιστές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, ακολουθεί επικέντρωση στη μοίρα της Ελλάδας και η ενότητα ή η υποενότητα καταλήγει στη μικροσκοπική θεώρηση της περιόδου στη Λήμνο. Είναι προφανής η πρόθεση να τοποθετηθεί ο αναγνώστης στο γενικό περικείμενο της τοπικής ιστορίας και να κατατοπιστεί γενικά ώστε να παρακολουθήσει την ειδική αφήγηση περί Λήμνου ανετότερα. Έτσι δομούνται το πρώτο, το δεύτερο και το τέταρτο μέρος, με αντίστοιχους τίτλους «Η επερχόμενη λαίλαπα του Β΄ Παγκ. πολέμου», «Αδόλφος Χίτλερ» και «Η υποχώρηση του κατακτητή», καθώς και ορισμένες από τις συνεντεύξεις – δειγματοληπτικά αναφέρω αυτές του Ευστράτιου Παλιατσάρα και του Ελευθέριου Πατεράκη – όπου προηγούνται γενικές ερωτήσεις για τον πόλεμο και την προηγούμενη δράση των προσώπων σ’ αυτόν και ακολουθεί η αναφορά στα γεγονότα της Λήμνου. Το τρίτο μέρος, με τίτλο «Η Αντίσταση ενάντια στον κατακτητή» αφορά στη Λήμνο αποκλειστικά. Από το πρώτο έως και το τέταρτο μέρος η παρουσίαση ακολουθεί τον χρονολογικό άξονα. Στο πέμπτο και το έκτο μέρος, με αντίστοιχους τίτλους «Τα αρχεία των ιερολοχιτών» και «Ιστορικές αναφορές και ντοκουμέντα της κατοχικής Λήμνου», η κυρίαρχη στα προηγούμενα μέρη «φωνή» του συγγραφέα δίνει τη θέση της στην πολυφωνικότητα πρωταγωνιστών ή απογόνων τους, αυτοπτών μαρτύρων και μελετητών. Η παράθεση συνεντεύξεων ή αυτοβιογραφικών αναφορών από ανθρώπους προερχόμενους από ολόκληρη τη Λήμνο – καθώς και η συνέντευξη από τον δάσκαλο Ιωάννη Γιάννο σχετικά με τους εξορίστους και με τα γεγονότα του Αγίου Ευστρατίου – βοηθά τον αναγνώστη να αποκτήσει εποπτεία για τη Γερμανική Κατοχή και την Αντίσταση στο σύνολο του νησιού μας και στον γειτονικό Άγιο Ευστράτιο. Ο τόμος κλείνει με το έβδομο μέρος, έναν σύντομο «Επίλογο», ανακεφαλαιωτικό της προσπάθειας και των στόχων του συγγραφέα, και με τη βιβλιογραφία της εργασίας.
Το βιβλίο παρουσιάζει, με την «πολυεστιακότητα» των ντοκουμέντων και των αφηγήσεων, τη Γερμανική Κατοχή και την Αντίσταση στη Λήμνο: τη συμμετοχή του 1ου τάγματος του 22ου συντάγματος πεζικού της 13ης Μεραρχίας του Δ΄ Σώματος Στρατού, αποτελούμενου από τους επιστράτους της Λήμνου, στον Αγώνα του 1940· την κατάληψη της Λήμνου από τους Γερμανούς στις 25-4-1941, την αξιοποίηση του λιμένος του Μούδρου και του αεροδρομίου Λήμνου από τους κατακτητές, την ανέγερση του γερμανικού μνημείου της Νίκης στον Μονόπετρο του Ρωμέικου γιαλού το 1941 και την κατεδάφισή του από ομάδα του ΕΑΜ το 1944· τις αντιστασιακές οργανώσεις του τραγικού λιμενάρχη Λήμνου Ιωάννη Αρβανιτάκη και του ΕΑΜ με επικεφαλής τον οδοντίατρο Ανδρέα Νούλα και γραμματέα τον Παναγιώτη Κότσαλη· τους πολιτικούς και ποινικούς κρατουμένους και εκτελεσθέντες εντός και εκτός του νησιού και τις αιτίες της σύλληψης και τιμωρίας τους (οι εκτελεσθέντες Κωνσταντίνος Ανδριώτης, Βασίλειος Φανούδης, Αριστείδης Τριαντάφλαρος, Γεώργιος Κουσκούσης, Σαράντης Μπορμπόλιας, Γεώργιος Φουσκούδης, Γρηγόριος Βαφέας, οι κρατούμενοι Εμμανουήλ Κωνσταντινίδης, Νικόλας Γαβαλάς, Κίμων Κεραμιδάς, Α.Δρακούλης, Ιωάννης Σταφύλης, αρχιμανδρίτης Διονύσιος/μετέπειτα μητροπολίτης Λήμνου, Κώστας Σταθάκης, Στέλιος Τσακίρης, Δημήτριος Βαφειάδης, Αλέκος Διομήτσας, Παναγιώτης Παπαϊωάννου, και οι Δημήτριος Δαρδαγάνης και Κίμων Χαραμής που δεν επέστρεψαν ποτέ από τα γερμανικά στρατόπεδα)· τον ρόλο των ιερολοχιτών Ευστρατίου Παλιατσάρα, Ελευθέριου Πατεράκη και Κωνσταντίνου Μπόικου ως κατασκόπων και συνδέσμων με τους συμμάχους και δη με το συμμαχικό αρχηγείο της Σμύρνης, τη συνεργασία και τις σχέσεις τους με τον Ανδρέα Νούλα και το ΕΑΜ Λήμνου, τον ρόλο και την προσφορά των ασυρμάτων και των ασυρματιστών τους στο νησί (Ιωάννη Αρβανιτάκη, Παλαιολόγου Χαλιδά, Κυριάκου Αρσενικάκη, στελεχών της ομάδας Μπόικου)· τις σχέσεις με τους Γερμανούς κατακτητές, με τους αντιφασίστες αυτομόλους από τον γερμανικό στρατό και με τους συμμάχους τής Ελλάδας και δη τους Βρετανούς, τη συνεργασία και τις αντεγκλήσεις μεταξύ όλων των παραγόντων της Αντίστασης και της απελευθέρωσης του νησιού· την απελευθέρωση της Λήμνου τον Οκτώβριο του 1944 από τον Ιερό Λόχο σε συνεργασία με τους Βρετανούς και τον θάνατο του υπολοχαγού Παναγιώτη Δημουλά· τον σκοπό και τον τρόπο της αμυντικής οργάνωσης της Λήμνου από τους Γερμανούς· τη στάση του Λήμνιου πληθυσμού και τη συνεισφορά του στην Αντίσταση. Πέρα από τις ποικίλες, διασταυρούμενες και ενίοτε αλληλοσυμπληρούμενες αναφορές στα βασικά γεγονότα της Κατοχής στη Λήμνο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο «φωτισμός» χαρακτηριστικών πλευρών, όπως της μοίρας των Εβραίων της Λήμνου, της πείνας, της υγειονομικής περίθαλψης, των νεκρών από δυστυχήματα από εκρηκτικές ύλες ή πυροβόλα όπλα, των πολιτιστικών εκδηλώσεων του καιρού της Κατοχής και άλλων.
Δεκάδες Λήμνιοι που συνέβαλαν στην Αντίσταση, παρελαύνουν στις σελίδες των αφηγήσεων, φιλήσυχοι άνθρωποι του μόχθου και των γραμμάτων, που επέδειξαν, με τον γνωστό χαμηλότονο λημνιό χαρακτήρα, υψηλό φρόνημα και πατριωτισμό, κρύβοντας ανιστασιακούς και πράκτορες των συμμαχικών δυνάμεων ή αυτομόλους από τον γερμανικό στρατό, τους ασυρμάτους και τους χειριστές τους, μεταφέροντας μηνύματα (ιδίως τα μικρά παιδιά), αφαιρώντας τρόφιμα και πολεμοφόδια από τους Γερμανούς, κάνοντας σαμποτάζ, τροφοδοτώντας με πληροφορίες τους κατασκόπους. Από τις οικογένειες των Αθανασίου Γιουβάνη, Κωνσταντίνου Σταματίου και άλλες, που έκρυβαν ή ενίσχυαν τους κατασκόπους, έως τους εκπαιδευτικούς, τους ιδιοκτήτες καϊκιών, την «Ηλεκτρική Εταιρία» της οικογένειας Ντόντου και το προσωπικό της, τους ντόπιους διερμηνείς στην πλειονότητά τους, τους ψαράδες, τους γεωργούς, τους κτηνοτρόφους, τους εμπόρους, τους τσαγκάρηδες και τους αρτοποιούς, τους γιατρούς, όπως τον Θεολόγο Μαλαχιά και τον Παναγιώτη Γκίκα, που συνδύαζε τη φροντίδα για την υγεία και τη σίτιση του πληθυσμού με την πολιτισμική προσφορά, ο κόσμος της Λήμνου επέδειξε αξιοζήλευτη ομοψυχία, δηλωτικό της οποίας είναι το γεγονός ότι τόσο κατά την Αντίσταση όσο και κατά τον Εμφύλιο που επακολούθησε, στη Λήμνο δεν σημειώθηκαν ουσιαστικά έκτροπα και θάνατοι. Από τα ποικίλα δεδομένα του βιβλίου έκδηλος γίνεται ο ευεργετικός και ηγετικός, θα λέγαμε, ρόλος του Ανδρέα Νούλα ως πατριώτη, εξισορροπιστή των αντιθέσεων και καλλιεργημένου ανθρώπου.
Από τα ενδιαφέροντα κείμενα του βιβλίου απομονώνω τρία αποσπάσματα. Στο πρώτο, ενδεικτικό της στάσης των Λημνίων κατά την Κατοχή, ο συνταγματάρχης εν αποστρατεία Ευστράτιος Παλιατσάρας θυμάται: «Οι Λήμνιοι κομουνιστές με τους οποίους συνεργάστηκα […], υπήρξαν μπεσαλίδες, καλοί συνεργάτες και προπαντός πατριώτες» και παρακάτω: «Δεν θα μπορούσα να επιτύχω τίποτε και να φέρω εις πέρας την αποστολή μου, εάν δεν είχα την τύχη να συνεργαστώ με τέτοιους υπέροχους ανθρώπους, τους Λημνιούς, οι οποίοι ήταν υποδείγματα πατριωτών και με κάλυψαν πλήρως από τη Γερμανική αντικατασκοπία». Το δεύτερο προέρχεται από τις αναμνήσεις του Παναγιώτη Κότσαλη, γραμματέα του ΕΑΜ Λήμνου: «Εκείνο που πρέπει να σημειωθεί και να γνωρίζει ο κόσμος της Λήμνου είναι ότι η εθνική αντίσταση, το ΕΑΜ της Λήμνου, ήταν ίσως ένα από τα σημαντικότερα κινήματα στην Ελλάδα, από άποψη μαζικής συμμετοχής. Μπορώ να πω ότι το 90% του Λημνιακού λαού ήταν με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, συμμέτοχος σε αυτή τη μεγαλειώδη κινητοποίηση». Το τελευταίο είναι η απόδοση, από τον συγγραφέα, του πορτραίτου του αστού και κομμουνιστή ιδεολόγου Ανδρέα Νούλα, που συμπυκνώνει τα δεδομένα των μαρτυριών όλων όσοι πήραν μέρος στα γεγονότα ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθετήσεως: «Για τον γράφοντα το παρόν πόνημα, ο Νούλας υπήρξε η προσωπικότητα του αριστερού κινήματος στη Λήμνο. Ηγέτης του ΕΑΜ Λήμνου στην Κατοχή, ήλεγχε πλήρως την κατάσταση και χάρη στη διορατικότητα και στη λογική του, κανένα έκτροπο δεν συνέβη κατά την απελευθέρωση του Νησιού, όταν το ήμισυ και πλέον του άρρενος πληθυσμού του Νησιού ήταν ενταγμένο στο Κίνημα και προσανατολισμένο στη λήξη της δικτατορίας και την πολιτική αλλαγή».
Η μεθοδολογία του συγγραφέα, όπως παρατίθεται στην «Εισαγωγή» και διακρίνεται εμφανώς στις επιμέρους ενότητες, εκκινεί από την πρόθεσή του να αποδώσει κατά το δυνατόν αντικειμενικά και πολύπλευρα την εικόνα της εποχής μέσω μιας πολυφωνικής προσέγγισής της, μιας «ευρύτερης συλλογικής συνεργασίας», κατά την υπόδειξη του εκπαιδευτικού κυρίου Λεωνίδα Βελιαρούτη. Με εργαλείο τη συνέντευξη, ο συγγραφέας κατέγραψε και συνέκρινε τις μαρτυρίες τριανταπέντε επιλεγμένων αφηγητών, πρωταγωνιστών στα γεγονότα της Κατοχής στη Λήμνο ή απογόνων τους, και παράλληλα εντόπισε και αξιοποίησε αρχειακό υλικό. Δυστύχημα αποτελεί το γεγονός ότι ο πρωταγωνιστής της περιόδου Ανδρέας Νούλας, του οποίου η μαρτυρία θα ενείχε θέση κεντρικού ντοκουμέντου, δεν βρίσκεται στη ζωή. Ο συγγραφέας παραθέτει δεδομένα από ποικίλες πηγές: τις ως άνω συνεντεύξεις, αρχειακά έγγραφα, εγκυκλοπαιδικά λήμματα, άρθρα τοπικών εφημερίδων και δελτία τύπου της λημνιακής αδελφότητας της Αλεξάνδρειας, αποσπάσματα βιβλίων και μελετών του Α.Βλαχοσταθόπουλου, του Θεόδωρου Μπελίτσου, του Κώστα Κοντέλλη, των Όλγας Ματζάρη και Θανάση Παπαδόπουλου και άλλων, καθώς και χάρτες, πίνακες ζωγραφικής και άφθονες φωτογραφίες. Το βιβλίο θα ήταν καλό να συναναγνωστεί με τους Λήμνιους ήρωες της ελευθερίας και της δημοκρατίας, και ιδίως με τις σχετικές με τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και τη Γερμανική Κατοχή σελίδες καθώς και με τα βιογραφικά σημειώματα των Λημνίων ηρώων, κεντρική θέση μεταξύ των οποίων κατέχει η ενότητα για τον Ιωάννη Αρβανιτάκη.
Η σκοποθεσία του βιβλίου αποκαλύπτεται από την αφιέρωση, την «Εισαγωγή» και τον «Επίλογο»: είναι η έγνοια να εμπλουτιστεί «η ιστορική αλήθεια σε βάρος του μύθου» ώστε να την γνωρίσουν οι απόγονοι των Ελλήνων και δη των Λημνίων που έζησαν τη δοκιμασία και το μεγαλείο του Αγώνα στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, την Κατοχή και την Αντίσταση. Το βιβλίο, ως συλλογή ποικίλου υλικού και δη προφορικών μαρτυριών και φωτογραφιών, διαθέτει αναμφισβήτητη αξία και επιβεβαιώνει χαρακτηριστικά τον λόγο του ποιητή: «Είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας. / Σπέρνουνται γεννιούνται σαν τα βρέφη / ριζώνουν θρέφονται με το αίμα». Ως τέτοιο, το βιβλίο του κυρίου Τσοτρούδη συνιστά συμβολή στη συλλογική μνήμη της ιδιαίτερης πατρίδας μας και της Ελλάδας γενικότερα αναφορικά με μια σημαντική περίοδο της νεότερης ιστορίας μας, και γι’ αυτό πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στη βιβλιοθήκη μας και να αποτελεί υλικό των μελετών μας.









Βιβλιοπαρουσίαση
11/08/2011
Στέφανος Παπαδόπουλος
Η Γερμανική Κατοχή της Λήμνου 1941-1944

Κυρίες, δεσποινίδες και κύριοι

Με ιδιαίτερη χαρά και τιμή θα έλεγα και με την ευκαιρία της παρουσίασης απόψε του νέου βιβλίου του Αριστείδη Τσοτρούδη, θα μου επιτρέψετε να σας πω ορισμένες σκέψεις που εμπνεύστηκα διαβάζοντάς το.
Βεβαίως οι δύο εκλεκτοί του τραπεζιού, σαν πιο ειδικοί, θα σας παρουσιάσουν το νόημα και θα αποδώσουν την ιδιαιτερότητα και την ποιότητα του κειμένου.
Εγώ θα σας εκφράσω τα συναισθήματα που αποκόμισα από αυτό, τιμώντας εγώ ο ελάχιστος την προσφορά των Λημνίων αγωνιστών της Αντίστασης στη γερμανική κατοχή.
Αλήθεια σε τι τόπο ζούμε!
Μου έρχονται στο νου οι στίχοι του Γ. Δροσίνη από το ποίημά του «Χώμα Ελληνικό»:
Χώμα δοξασμένο, χώμα όπου έχουν βάψει
αίματα στο Σούλι και το Μαραθώνα
χώμα, που ‘χει θάψει λείψανα αγιασμένα
από το Μεσολόγγι κι από τα Ψαρά
χώμα, όπου φέρνει στον μικρό εμένα
θάρρος, περηφάνια, δόξα και χαρά

Αλήθεια τι λαός είμαστε!
Απόγονοι του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Λεωνίδα, του Θεμιστοκλή, του Γέρου του Μωριά και των άλλων ηρώων του 21, των τσολιάδων του έπους του 40.
Αδούλωτοι, αγωνιστές της Ελευθερίας, θεματοφύλακες και συνεχιστές του πολιτισμού, φραγμός κάθε τυραννικής απειλής είτε Δαρείος και Ξέρξης λέγεται, είτε Σουλτάνος είτε γερμανός ή ιταλός κατακτητής, τύπου Μέρκελ, συγνώμη Χίτλερ ήθελα να πω, ή τύπου Μουσολίνι.
Πόσο επίκαιρη είναι η στροφή 86 από το ποίημα του εθνικού μας ποιητή «Εις τον θάνατον του Λόρδου Μπάιρον»
Επερνούσαν οι αιώνες
ή σε ξένη υποταγή
ή με ψεύτικες κορόνες
ή με σίδερα κι οργή

Αναρωτιέμαι αν οι σύγχρονοι Έλληνες γνωρίζουν ότι θέλει «αρετήν και τόλμην» ή «από τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων Ελευθερία»;
Μπορούν τα Λακόστ και τα Τίμπερλαντ να γράψουν Θερμοπύλες, Σαλαμίνες, Δερβενάκια, Σκρα, Κορυτσές και Πόγραδετς;
Θέλετε τη γνώμη μου; Μπορούν! Η ίδια ράτσα είμαστε με τα χίλια μειονεκτήματα και τα δύο τρία πλεονεκτήματα που μας κάνουν λαό επιούσιο και ξεχωριστό. Η ίδια ράτσα είμαστε.
Οι μνήμες των ηρώων και της ιστορίας μας μου φέρνουν στη μνήμη τη στροφή από το ποίημα του Γ. Δροσίνη «Ύμνος των Προγόνων» που θα αποτελέσει το παράδειγμά τους και θα γεμίσει με γενναιότητα τους σύγχρονους απογόνους αυτών.
Κι όπου πολέμου τρέξιμο
κι όπου της μάχης κρότοι
εσείς περνάτε πρώτοι
και ακολουθούμε εμείς

Κύριες, δεσποινίδες και κύριοι,
Να θυμάστε πάντα το στίχο του Γιάννη Ρίτσου: «Τη Ρωμιοσύνη μη την κλαις».
Φίλε Αριστείδη,
Στους φοιτητές μου στην Ιατρική Σχολή λέω ότι ο έξυπνος τα κάνει όλα και ο βλάκας τίποτε. Εσύ ανήκεις στους πρώτους. Πέρα από άριστος επιστήμονας, ο χαρακτήρας σου, η αξιοσύνη σου, η αγάπη σου για το νησί σε κάνουν ικανό να συνεχίσεις την προσφορά σου στο σύνολο από άλλη σκοπιά.
Αν θέλεις να μάθεις, εγώ ανήκω στη δεύτερη κατηγορία. Έμαθα μόνο να χειρουργώ. Ούτε σουβλάκι ξέρω να ψήσω, τι λέω, ούτε να βράσω ένα αυγό δεν ξέρω.
Αυτό το βιβλίο, όπως και τα δύο προηγούμενα αποτελούν άξια πονήματα και προσφέρουν πραγματεία που μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς των νεοτέρων.
Η αγάπη σου για τη Λήμνο και για τη σύντροφό σου Ντίνα, ο ηρωικός χαμός του πατέρα σου στην Αλβανία, θα έλεγα ότι αποτελούν για σένα πηγή έμπνευσης και δημιουργικότητας.
Η υπευθυνότητα και η ικανότητά σου, σε κάνουν να ψάχνεις και να εξαντλείς το θέμα που επεξεργάζεσαι και να δίνεις τη σωστή διάστασή του, πετυχαίνοντας την πραγματική εικόνα σε πολλά αμφιλεγόμενα σημεία, βάζοντας τα γεγονότα στη σωστή τους βάση, παρακάμπτοντας τους σκοπέλους.
Η ζωντάνια σου με κάνει να σε ζηλεύω. Αυτή σε ωθεί σε νέα ενδιαφέροντα και δημιουργίες που είμαι σίγουρος ότι θα ακολουθήσουν.
Να ‘σαι καλά, να συνεχίσεις με την ίδια θέληση και τα ίδια ενδιαφέροντα. Οι εμπνεύσεις σου για τον αγαπημένο σου τόπο ας γίνουν πηγή δημιουργίας όπως λέει και ο Αριστομένης Προβελέγγιος στο ποίημά του «Δόξα»:
Μ’ εκείνων τη χρυσή σοφία
με τούτων την αγία ορμή
νέαν ας πλάσωμε ιστορία
γεμάτη δόξα και τιμή

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.