Άφκος και μλούδια

ΕΥΘΥΜΟΓΡΑΦΗΜΑ

Γράφει ο Σταύρος Τραγάρας

Γράφηκε στο λημνιακό τύπο ότι γίνεται προσπάθεια από τοπικό όμιλο και το γεωπονικό πανεπιστήμιο να αναβιώσει η καλλιέργεια τοπικών λημνιακών σπόρων, όπως είναι ο άφκος (φάβα) και ένα είδος ντομάτας, τα μλούδια. Όταν τα ανέφερα αυτά σε ένα καφενείο στην Ατσική, ένας αγρότης μου είπε: «Δλια δεν είχε ο διάβολος, έκαμνε τα παιδέλια τ’. Μπρε άθρωπε, τούτα τα μαξούλια παλιά τα βγάζαμ σε τον’, κι ουλ’ οι αγρότες γίναν μετανάστες, άμα είχαν προκοπή μαθέ, τούτεν’ θα μπαντέχαμ να μας το πούνε;». Προφανώς όμως αυτός ήταν αμόρφωτος και δεν ήξερε το συμφέρον του. Ας εξετάσουμε λοιπόν το φλέγον θέμα πιο αναλυτικά.
Άφκος λοιπόν είναι η ταπεινή φάβα, που συχνά έχει και… λάκκο μέσα. Πολλοί τον συγχέουν με το λαφύρ, το γνωστό λαθούρι, όμως δεν είναι έτσι. Ο καρπός απ’ το λαφύρι είναι λαδοπράσινος και δεν είναι στρογγυλός, αλλά πολύεδρος, ακανόνιστος. Ο καρπός του άφκου είναι στρογγυλός και σκούρος πράσινος. Τα παραγνωρισμένα αυτά όσπρια που παλιά δεν ήθελαν να τα δουν ούτε ζωγραφιστά, τώρα έχουν μεγάλη δημοτικότητα. Έχουν αφήσει δε ανεξίτηλα ίχνη στη λημνιακή γλώσσα, κυριολεκτικά και μεταφορικά
*Ούλο άφκο άφκο… Λέγεται όταν κανείς γεύεται καθημερινά το ίδιο πράγμα, όχι απαραίτητα φαγητό και όχι απαραίτητα άφκο. Λέγεται συνήθως όταν εκφράζεται η επιθυμία να «ξενοπηδήξει» κάποιος παντρεμένος, αφού σώνει και καλά βαριέται τη γυναίκα του με την καθημερινή και αποκλειστική …..χρήση της. Και βέβαια ως όσπριο έχει και τις παρενέργειές του στο γαστρεντερικό σύστημα, εξ ου και το τετράστιχο: «Άφκο να φας μα νάναι πχτος / μην έναι σα σερμπέτ / γιατί α σε πιασ’ καμιά ψιλή / σε λένε χεζαμέτ».
*Άφκος και πλακόπτα, πλακόπτα κι άφκος, βγάλαμ τον ανεθίβουλο. Άλλο λημνιακό ρητό που έδειχνε την αποστροφή προς τον άφκο.
*Εμ ο άφκος θελ’ λαδ. Ίδιας σημασίας με την πανελλήνια φράση «Τα μεταξωτά βρακιά θέλουν και πιδέξιους κώλους», που στη Λήμνο λέγεται «Τα μεταξωτά βρακιά θέλουν και πιδέξα σκέλια».
*Το λαδ έπεσε πολύ στον άφκο. Για υπερβολές. Ε δε μπειράζ.
*Τι α το κάμνε, άφκο θα χερομλίζνε μέσα; Απορία για…αχρησιμοποίητο αιδοίο.
*Θα χερομλίσ’ άφκο. Για γυναίκα με μεγάλο…ποπό.
*Αλωνίζ αφκιές. Για εργασία μη ανταποδοτική.
*Αφκιές καυκιές. Ανόητες καυχησιολογίες.
*Άφκος χωρίς κρομύδ, γάμος χωρίς διολί. Οι άθλιοι βωμολόχοι Λημνοί λένε και το παρεμφερές: «μνι χωρίς τσουτσλή, γάμος χωρίς δγιολί».
*Άφκος καβουρμάς. Άφκος με το λάδι μέσα στο καζάνι κι όχι μέσα στο πιάτο στο τέλος. Αυτό βέβαια γινόταν για οικονομία αφού το λάδι ήταν λιγοστό.
*Άφκος με ξύβραζμα. Δηλαδή με σύβραση, που πάει να πει, τηγανίζετε λίγο κρεμύδι και σκόρδο και περιχύνετε τον άφκο.
*Άφκος κι λαφύρ. Συνδυασμός αχτύπητος. Σας το συνιστώ και ως γιατρός, αν έχετε δυσκοιλιότητα. Δέκα κουταλιές άφκο κάθε μεσημέρι. Προσέξτε, δέκα κουταλιές, όχι ένα χαρανί. Άντε να κάνω και το χατήρι του κυρ Κώστα, που είναι σοβαρός κύριος και δεν λέει κακά λόγια, και μου είπε: «Γιατρέ μ’, αντί να γραφτς αυτές τς βρωμολογίες, θα έκαμνες κατά τη γνώμη μ’ καλύτερα να έγραφες γιατρικά πράματα».
*Ο άφκος κι το λαφύρ κάμνε καλό μόνε στο μπόρδο. Αηδίες λημνιές. Αλλά θα σας το σαβουρντήξω το τραγδέλ’: «Άφκος άφκος και λαφύρ / για να βγεις στο παναθύρ / και ν’ αρχίσεις να βροντάς / μπάρεμ θα κοιλοπονάς. / Να βροντές να αστραπές / να και δυνατές πορδιές / τρέξτε μέσα χωριανοί / και θα πιασ’ βροχή τρανή. / Άφκος άφκος και λαφύρ / και σουρντί μες το σαθήρ / τι βροχή που ούλο βδιαζ / το λαφύρ μας βαροζγιάζ».
*Έναι μόνε για το αφκάλευρο το πρασνωπό. Το λένε για κάποιον άχρηστο. Τι είναι το αφκάλευρο ή αφκαλεύερ; Όταν χειρομύλιζαν τον άφκο, εκτός απ’ το χοντροκομένο προϊόν, που ήταν αυτό που χρησιμοποιούσαν για μαγείρεμα, εδημιουργείτο και μια λεπτή σκόνη, το αφκάλευρο, το οποίο οι καλές νοικοκυρές το μάζευαν κι αυτό και το μαγείρευαν ξεχωριστά. Αυτό είχε μια κάπως πρασινωπή χροιά, σε αντίθεση με την χοντροκομμένη φάβα που ήταν κατακίτρινη.
Τα παραείπαμε για τον άφκο και δεν προλαβαίνουμε για τα μλούδια. Μόνο δυο κουβέντες. Οι Λημνοί τα λένε «μλούδια», ή «μλάτες ντομάτες», από το μήλο, παρ’ όλο που το σχήμα τους μοιάζει με αχλάδι. Δεν είναι τα λεγόμενα «ντοματίνια Σαντορίνης», που στη Λήμνο τα έλεγαν «αγριγιοντοματούδια» και τα ξεπάτωναν αν τα έβλεπαν μέσα στο χωράφι. Τα «μλούδια» στη Λήμνο τα λένε και «σκατοντοματούδια», γιατί για ένα λόγο που αγνοώ, αυτά φύτρωναν πάνω στην κοπριά, που συνήθως ανακουφίζονταν οι πρόγονοί μας ελλείψει αποχωρητηρίων. Όπως κι αν λέγονταν, έκαναν πολύ καλή σάλτσα, αλλά και γλυκό, ιδίως αν είχε και αμύγδαλο μέσα. Ας ψάξουν λοιπόν όσοι θέλουν να βρουν το σπόρο που χάθηκε, πάνω στις κοπριές, ίσως να έχουν τύχη. Αν τα κάνουν γλυκό και τους πει ο μουσαφίρης, τι ωραίο γλυκό, προσοχή, μήπως παρασυρμένοι από το άρθρο, πουν: «Ω ναι, είναι από σκατοντοματούδια». Ευτυχείτε.