Ασπαλάθ κι κεντρίδια

Αν πάτε μια βόλτα στην ύπαιθρο αυτή την εποχή σίγουρα θα σας κάνουν εντύπωση κάτι θάμνοι με ωραιότατα κίτρινα λουλούδια, οι ασπάλαθοι. Αυτά τα φυτά που φυτρώνουν και στη Λήμνο, τα ξέρουν πολύ καλά οι βοσκοί, γιατί φυτρώνουν σε ημιορεινό περιβάλλον και τους καρπούς τους τρώνε με μεγάλη ευχαρίστηση οι κατσίκες όπως μου έλεγε ο συχωρεμένος ο πατέρας μου. Στη Λήμνο το λένε και ασπάλαθρο, ασπαλάθαρο, ασφάλαθρο, όπως μου είπε ο Γιάννης Κωμάκης απ' τα Σβέρδια. Όσο όμορφο είναι όταν είναι ανθισμένο, τόσο φοβερό είναι όταν ξεραθεί γιατί έχει κάτι τρομερά αγκάθια, τα λεγόμενα "κεντρίδια".
Σταχυολόγησα διάφορα από το διαδίκτυο, αρκετά ενδιαφέροντα.
Tο φυτό αναφέρεται στην αρχαιότητα από το Διοσκουρίδη. Συνδέθηκε με τη μεταθανάτια τιμωρία των αδίκων. Ο Γ.Σεφέρης αναφέρεται στο συγκεκριμένο φυτό στο ποίημα του «Επί Ασπαλάθων ..» Είναι το τελευταίο ποίημα του Σεφέρη και δημοσιεύτηκε στο Βήμα (23.9.71) τρεις μέρες μετά το θάνατό του στην περίοδο της δικτατορίας και προκάλεσε μεγάλο πονοκέφαλο στην χούντα, διότι πέρα από τον προφανή συμβολισμό του για το αναπόδραστο τέλος όλων των δικτατορικών καθεστώτων, σηματοδοτούσε και μια ανοιχτή πρόκληση για αντίσταση εναντίον του καθεστώτος της δικτατορίας. Το ποίημα βασίζεται σε μια περικοπή του Πλάτωνα (Πολιτεία 614 κ.ε.) που αναφέρεται στη μεταθανάτια τιμωρία των αδίκων, όπως είπαμε, και ιδιαίτερα του Αρδιαίου. Ο Αρδιαίος, τύραννος σε μια πόλη, είχε σκοτώσει τον πατέρα του και τον μεγαλύτερο του αδερφό του. Γι' αυτό και η τιμωρία του, καθώς και των άλλων τυράννων, στον άλλο κόσμο στάθηκε φοβερή. Όταν εξέτισαν την καθιερωμένη ποινή που επιβαλλόταν στους αδίκους και ετοιμαζόταν να βγουν στο φως, το στόμιο δεν τους δεχόταν αλλά έβγαζε ένα μουγκρητό. "Την ίδια ώρα άντρες άγριοι και όλο φωτιά που βρισκόταν εκεί και ήξεραν τι σημαίνει αυτό το μουγκρητό, τον Αρδιαίο και μερικούς άλλους αφού τους έδεσαν τα χέρια και τα πόδια και το κεφάλι, αφού τους έριξαν κάτω και τους έγδαραν, άρχισαν να τους σέρνουν έξω από το δρόμο και να τους ξεσκίζουν επάνω στ' ασπαλάθια και σε όλους όσοι περνούσαν από εκεί εξηγούσαν τις αιτίες που τα παθαίνουν αυτά και έλεγαν πως τους πηγαίνουν να τους ρίξουν στα Τάρταρα". (Πλ. Πολιτεία 616).

Επί ασπαλάθων

Ήταν ωραίο το Σούνιο τη μέρα εκείνη του Ευαγγελισμού.
πάλι με την άνοιξη.
Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες
το κόκκινο χώμα και οι ασπάλαθοι
δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια
και τους κίτρινους ανθούς.
Απόμερα οι αρχαίες κολόνες, χορδές μιας άρπας που αντηχούν
ακόμη...
Γαλήνη
-Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνον;
Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ,χαμένη στου μυαλού
τ'αυλάκια.
Τ΄όνομα του κίτρινου θάμνου
δεν άλλαξε από κείνους τους καιρούς.
Το βράδυ βρήκα την περικοπή:
"τον έδεσαν χειροπόδαρα" μας λέει
"τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν
τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν
απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους
και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο κουρέλι".
Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του
ο Παμφύλιος ο Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος.

Επανερχόμαστε στη Λήμνο και στα κεντρίδια του ασπάλαθου.
Κεντρίδ’ στη Λήμνο λέγεται και ο κακός, μοχθηρός άνθρωπος. «Ξέρ’ς τι κεντρίδ’ έναι τούτος;». Κεντρίδ’ ονομάζουν και το κεντρί της μέλισσας, της σφήκας, του σκορπιού και άλλων δηλητηριωδών εντόμων. Μεταφορικά και το πέος. Παλιά έβαζαν πάνω στην πόρτα περόνια (πηρούνια), ή «κεντρίδια» από άραμνο, ή ασπάλαθο για να εξορκίζουν το κακό μάτι, να μην τους «βασκαίνουν». «Για να μπαίν’νε μέσ’ τ’ οχτρού τα μάτια».
* Κεντρώνω = Αγκυλώνω, τρυπώ. Επίσης συνουσιάζομαι, "γαμώ".
* Κέντρωμα ή κεντρωματιά = Η νύξη, το τρύπημα, το "γαμήσι".
* Κεντρωμένος = Ο τρυπημένος, αλλά και ο φαρμακωμένος, ο καταστενοχωρημένος.
* Εχ’ τ’ κεντρωματιά = Έχει τη μύγα και γι' αυτό μυγιάζεται.
* Το αγκάθ που κεντρών’ δε φαίνεται = Ε, καμιά φορά φαίνεται κιόλας.
* Κέντριδος = Το μεγάλο αγκάθι, αλλά και ο μεγάλος ...πέος, ο πέαρος με το συμπάθειο.
Τι να σας πω, καλή είναι η σύνδεση του ασπάλαθου με την τιμωρία των αδίκων, αλλά εμένα μου άρεσε περισσότερο η σύνδεση που έκαναν οι Λημνιοί με το σεξ. Κλείνω με ένα ποιηματάκι, που μου είχε πει αστειευόμενος ο συχωρεμένος ο πατέρας μου, όταν κουβεντιάζαμε για τον "ασπάλαθρο"
"Απάνω στον ασπάλαθρο
γαμεί ο γαμπρός τη νυφ'
κι από τη γλύκα την πολλή
τα δάχτυλά της γλειφ'.



Ασπάλαθοι