Γράφει ο Σταύρος Τραγάρας
Πριν ένα μήνα που ήμουν στη Λήμνο, έξω από το χωριό Βάρος, είδα με τεράστια έκπληξη ξαφνικά εκεί που οδηγούσα, ένα πουλί πάνω σε ένα δέντρο, που λέγεται στα Λημνιακά «αλεμονάτης». Το φωτογράφησα κιόλας, είναι η φωτογραφία που βλέπετε πιο κάτω. Γιατί σας το λέω; Γιατί θεωρούσα ότι οι αλεμονάτες είχαν εξαφανιστεί από τη Λήμνο, αφού είχα να τους δω για χρόνια. Ο αλεμονάτης για όσους δεν γνωρίζουν είναι ένα είδος γερακιού μεγέθους περιστεριού, που η επίσημη ονομασία του είναι «κιρκινέζι». Νόμιζα ότι σε όλη τη Λήμνο το ονοματίζουν «αλεμονάτη» αλλά ο Δημήτρης Γεωργαντής μου είπε ότι σε μερικά μέρη της Λήμνου, όπως στον Κάσπακα, το λένε με την κανονική του ονομασία που είναι «ανεμολάτης», (άνεμος + ελαύνω). Το όνομά του «ανεμολάτης» το πήρε γιατί συχνά αιωρείται – ισορροπεί για αρκετή ώρα στον αέρα, αυτό μάλιστα θεωρείται ένα σήμα κατατεθέν του πετάγματός του. Η επί τόπου αυτή αιώρηση του έχει δώσει και το όνομα «ανεμογάμης», αφού φαίνεται σαν να συνουσιάζεται με τον… αέρα – άνεμο.
Αλεμονάτης σε δέντρο, έξω από το χωριό Βάρος Λήμνου
Όταν ήμουν παιδί οι αλεμονάτες αφθονούσαν στη Λήμνο. Όποτε και αν γύριζες το κεφάλι σου στον ουρανό, έβλεπες και κάποιον αλεμονάτη. Εκτός από την αιώρηση, άλλο χαρακτηριστικό τους είναι το ιδιαίτερο τσίριγμα που βγάζουν. Έχω μια εικόνα στο μυαλό μου: Καλοκαίρι, αλωνισμός με την πατόζα, συγκέντρωση θυμωνιών, σωροί – κοβνοί άχυρου, μυρωδιά φρεσκοαλωνισμένου άχυρου, ο ήχος της πατόζας, η αχλύς – σκόνη του αλωνισμού να έχει σκεπάσει τα πάντα, κόσμος σε οργιαστική κίνηση και διάθεση, και στον ουρανό πλήθος αλεμονάτες, να τσιρίζουν, να αιωρούνται, να βουτούν για ακρίδες.
Ο «αλεμονάτης» έχει περάσει και στη Λημνιακή γλώσσα, με αρκετές ιδιωματικές εκφράσεις, όπως σας παρουσιάζω αμέσως παρακάτω.
* Αλεμονατίσα μυτ’. Μύτη γαμψή σαν του αλεμονάτη. «Μάνα γω μια αλεμονατίσα μυτ’». Υπάρχει και η φήμη ότι ο έχων γαμψή μύτη έχει και μεγάλο πέος, κατά την έκφραση: «Αλεμονατίσα μυτ’, μεγάλ’ ψωλή».
* Έναι για τς αλεμονάτες. Απαξιωτική έκφραση για κάποιον που θεωρείται ανίκανος για μια δουλειά. Ίσως να εννοεί ότι είναι κάποιος ικανός μόνο για να κυνηγά αλεμονάτες. Αν είναι έτσι, σας πληροφορώ ότι έχει μεγάλο λάθος, γιατί δεν είναι καθόλου εύκολο πράγμα να κυνηγάς αλεμονάτες. Αυτά ως ειδικός στο κυνήγι του αλεμονάτη, ή για να είμαστε πιο ακριβείς στο κυνήγι των νεοσσών του αλεμονάτη που στη Λήμνο λέγονται «αλεμονατούδια». Αυτά τα πουλιά κάνουν τις φωλιές τους μέσα σε τρύπες από χαλάσματα σπιτιών, σε απόκρημνους βράχους, γενικά σε απρόσιτα μέρη. Όταν είμαστε παιδιά, μάλλον διαβολόπαιδα και «κορμιά», σκαρφαλώναμε όπου είχε φωλιά αλεμονάτη, δηλαδή «αλεμονατιά» και πιάναμε τα αλεμονατούδια, για να τα παίξουμε, αφού αυτά δεν τρώγονται. Τα αλεμονατούδια είναι κατάλευκα, εν αντιθέσει προς τους ενήλικες αλεμονάτες που έχουν χρώμα που φέρνει προς το καφετί. Και βέβαια τα δόλια είχαν κακό τέλος στα χέρια μας. «Ε, ο καμένος ο πλαράς ο Μχαλ’ς, μόνε για τς αλεμονάτες έναι». Χρησιμοποιούνται και οι φράσεις: «έναι μόνε για τ’ αλεμονατούδια τα αμάλλιαστα», και «έναι μόνε για τ’ αλεμονατούδια τα μπαμπακερά».
* Τα μάτια τ’ τα παιζ σα ντον αλεμονάτ. Ο πανέξυπνος, η μαμουρίδα, ο πονηρός.
* Ε π’ να σε βγάλνε οι αλεμονάτες τα μάτια σ’. Κατάρα.
* Τον τζίμπσε αλεμονάτ’ς. Για κάποιον που έλαβε μια δυσάρεστη και επώδυνη έκπληξη, σαν να τον τσίμπησε αλεμονάτης.
* Γλατζαρών’ στς αλεμονατιές. Για κάποιον που είναι πολύ ευέλικτος και…αιλουροειδής. «Γέρος ο Κωστής; Μωρέ κειος γλατζαρών’ στς αλεμονατιές»
Μερικά στοιχεία που σταχυολόγησα από το διαδίκτυο:
Κιρκινέζι (Falco naumanni)
Το Κιρκινέζι είναι ένα μικρό, μεταναστευτικό γεράκι, που στην Ελλάδα φωλιάζει κυρίως στη Θεσσαλία και, πολύ σποραδικά, σε άλλες περιοχές της ηπειρωτικής χώρας και των νησιών του Αιγαίου. Έρχεται στη χώρα μας κυρίως στα τέλη Μάρτη με αρχές Απρίλη και φεύγει στα τέλη Αυγούστου ως μέσα Οκτώβρη. Ζει σε αγροτικές περιοχές και φωλιάζει, σε μικρές η μεγάλες αποικίες, κυρίως σε παλιά κτήρια. Τρέφεται, κυρίως με έντομα (ακρίδες, σκαθάρια, κ.ά.), σαρανταποδαρούσες, αλλά και με λίγα ποντίκια και σαύρες. Το είδος θεωρείται παγκόσμια απειλούμενο, λόγω της δραματικής μείωσης των πληθυσμών του Το να γνωρίζουμε που βρίσκονται αυτές οι περιοχές και ποια είναι η αξία τους σε σχέση με τα είδη πουλιών που φιλοξενούν είναι το πρώτο βήμα για να συμμετάσχουμε στη διατήρησή τους. Στη χώρα μας, αν και ο πληθυσμός του μπορεί να φθάνει τις 3.000 ζευγάρια, θεωρείται ότι κινδυνεύει σοβαρά λόγω της μεγάλης μείωσης των πληθυσμών του και της εξαφάνισής του από πολλές περιοχές. Η εντατικοποίηση των καλλιεργειών, συμπεριλαμβανομένης της αυξημένης χρήσης φυτοφαρμάκων, καθώς και η έλλειψη θέσεων φωλιάσματος (κατεδάφιση των παλιών κτηρίων) είναι οι κυριότερες απειλές για το είδος.
***Ψάχνοντας στο διαδίκτυο βρήκα μια μελέτη του 2006 της ελληνικής ορνιθολογικής εταιρείας σε συνεργασία με το Δήμο Μούδρου, που απογράφει τους αλεμονάτες στη Λήμνο, τις φωλιές τους, κλπ. Είχαν βρει μερικά ζευγάρια σε κάθε χωριό. Επίσης το 2010 τοποθέτησαν τεχνητές φωλιές σε επιλεγμένες θέσεις στα χωριά Κοντοπούλι, Καλλιόπη και Ρωμανού. Στο Κοντοπούλι τοποθετήθηκαν φωλιές στο Δημοτικό Σχολείο του χωριού με τη βοήθεια των μαθητών του Σχολείου και σε συνεργασία με τους δασκάλους κ. Άγγελο Λαμπρινό και κ. Μαρία Μπουτλούκου. Στη δραστηριότητα συμμετείχε επίσης το Γυμνάσιο Μύρινας με τον κ. Νίκο Καρύδη και το Γυμνάσιο Λιβαδοχωρίου με την κ. Ματίνα Παπαδοπούλου.
Αλεμονάτης
Νεοσσοί αλεμονάτη, Λημνιαστί "αλεμονατούδια"
Αλεμονάτης
Αλεμονάτης
Αλεμονάτης στα χωράφια.
Αλεμονάτης...σπιτικός.
Στα κεραμίδια.
Αλεμονάτες
Οι αλεμονάτες στη Λήμνο
ειν’ όλο βαργωμισμένοι
και αγέλαστοι
φαίνεται αυτό με μια ματιά.
Όταν ζυγιάζονται στον αέρα
ξεμετρούν του καθενός τη μοίρα
αναποδογυρίζοντας
τα φλυτζάνια των τηλεγραφόξυλων.
Βιγλάτορες ηλιοσκόποι
καλή ή κακή την τύχη
τη γνωρίζουν επακριβώς
μα δεν μπορούν
να γυρίσουν τα ρολόγια.
Στους αλεμονάτες στη Λήμνο
δεν αρέσουν τα νερά
ούτε τα δέντρα κι οι πρασινάδες
αφού είναι φτιαγμένοι
από ήλιο κεχριμπάρι και αέρα.
Γι’ αυτό τις φωλιές τους τις κάνουν
σ’ απόξυρα βράχια
και σε παλιά σχολειά
και μαθαίνουν στα λευκά παιδιά τους
πώς να πετρώνουν
τις καρδούλες τους.
Τα λεπτά τσιρίγματά τους σαν ακούγονται
όταν βουτούν στο ηλιόγερμα
εν’ ειδοποίηση για τους αρρίζικους
να πάνε πιο απάγγια.
Οι αλεμονάτες στη Λήμνο
αφήνουν χρωματιστά χαλίκια
σ’ ανεμοτάφια ασφαλαγγιών
για να ξορκίσουν τη μπόρα
βλέποντας τα νέφη να πλησιάζουν.
Μαζεύουν προσεκτικά τ’ απάλωνα
με τα γρυπά τους ράμφη
και τα σκορπίζουν στα χωράφια
καλόπιασμα στη Μάνα μας
που μας πηγαινοφέρνει.
Οι άνθρωποι τους αγαπούν
και τους παρατηρούνε
και όταν τα γοερά τσιρίγματα
τους κατασυριγώνουν
σταυροκοπιούνται μυστικά.
Οι αλεμονάτες στη Λήμνο
δεν στέλνουν όμως το σινιάλο πάντα
κάθε φορά που βλέπουν το κακό
όπως τη μέρα που έφυγε ο Γιάννης
με τη μοτοσυκλέτα.
Αξιο απορίας παραμένει το γιατί.
(Σ. Τραγάρας: Από την ποιητική συλλογή «Λήμνος»)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου